Na łonie natury i na dodatek prestiżowo ?

27912977_10213980447858653_7029341274279320369_o Wydawało mi się, że wiem co znaczy zwrot „na łonie natury”. Ale gdy przechodzę obok dawnego jeziora Płociduga Mała i trwającej tam budowy, to stracę pewność. Na wszelki wypadek zajrzałem do słowników języka polskiego… najwyraźniej i one nie są już aktualne.

Na łonie natury (czyli na łonie przyrody) oznacza: wśród lasów, pól, w otoczeniu przyrody. Oznacza obszar, na którym znajduje się dużo roślin (i to dziko rosnących), obszar nieskażony zanieczyszczeniami. Zwrot „na łonie przyrody” kojarzy się z rekreacją, wypoczynkiem, powrotem do dzikiej (a przynajmniej dzikawej) przyrody, kojarzy się z odpoczynkiem. Mieszkańcy hałaśliwych miast chętnie uciekają na wypoczynek na łono natury. Sądzą z reklamy dewelopera – będzie blisko. Ale to ułuda.

Prestiżowe domy, ba nawet apartamenty, na łonie natury. Właśnie powstają. Owszem coś wspólnego z łonem natury mają, ale tylko w czasie przeszłym. Bo ni mniej ni więcej oznacza to,że budują domy na łonie natury, ale jak wybudują, to już tej natury nie będzie.

Jezioro Płociduga Mała ma długą historię. „Za Niemców” zostało osuszone ale przez lata uległo samoistnej renaturyzacji. W wyniku niedrożności części rowów odwadniających podniósł się nieco poziom wody i powstało przecudne rozlewisko z licznie żyjącymi tu traszkami, chruścikami czy kałużnicą. Widywałem remiza, sarny, lisy, krążącego błotniaka, liczne żaby, ważki, przepięknego motyka czerwończyka nieparka itd. W ostatnich dwóch latach gnieździły się tu gęsi gęgawe. Miejsce to było niezagospodarowane ale służące mieszkańcom do spacerów. Liczyłem, że może miasto uporządkuje ten teren. Tak zresztą było w planie zagospodarowania (oglądałem przy okazji wykonywania ekspertyzy) – nie było przewidziane pod inwestycje a przeznaczone na teren rekreacyjno „zielony”.

Latem 2017 roku wjechała koparka i pogłębiając rów melioracyjny całe rozlewisko zostało zniszczone )osuszone). Zginęły traszki i żaby. Zginęło wiele organizmów wodnicy i wodno-błotnych. Oficjalnie, jak można było się dowiedzieć z mediów, to odnowiono rowy melioracyjne bo ponoć woda zalewała piwnice mieszkańcom domów przy ul. Gałczyńskiego. Na pierwszy rzut oka wydało się to zwykłą ściemą. Po kilku miesiącach „wyszło szydło z worka”. Wjechały maszyny i rozpoczęła się budowa. Zatem ewidentnie osuszenie było przygotowaniem pod inwestycję… Wycięto drzewa, osuszono teren, systematycznie nawożona jest ziemia. I gruz budowlany.

Deweloperzy sprzedają marzenia. Same chwytliwe słowa: coś prestiżowego, na łonie natury. Iluzja i fałsz a przy okazji dewastacja ostatnich skrawków przyrody w mieście. Łono natury w czasie przeszłym. Pogorszenie warunków dla już mieszkających tu ludzi i łudzenie nowych mieszkańców. Nie będzie ani przyrody, ani czystego powietrza, ani miejsca na spacery. Smog spory, co można sobie codziennie sprawdzić. Pozostaje prestiż? Bardzo iluzoryczny prestiż.

Tereny zielone w mieście potrzebną są dla zdrowia mieszkańców. Gdy ich brakuje, obniża się jakość życia. A tymczasem smog rośnie. Ostatnie skrawki zieleni zasypywane są gruzem. To gdzie ludzie mają wypoczywać? Nic dziwnego, że na spacery, nawet te poświąteczne, wielu mieszkańców wybiera… galerie handlowe…. Zamiast kontrowersyjnego zakazu handlu w niedzielę lepiej byłoby zainwestować w tereny zielone w mieście, nawet zwykłe „parki kieszonkowe”. A tymczasem w Olsztynie masowo wycina się drzewa, zasypuje tereny podmokłe, likwiduje skwery i… stawia lampy na środku chodnika (ostatnia inwestycja i budowa nowego mosty na Łynie). Brak wyobraźni czy jakaś głęboka, skrywana nienawiść do ludzi?

Zobacz także

Ubrania w szafie czyli o tym, jak nauczyliśmy się dobroczynności

szfla_z_ubraniami Z perspektywy blisko już 30 lat postkomunistycznej transformacji widać duże zmiany w mentalności społecznej Polaków, zwłaszcza w oddolnych działaniach i umiejętności dzielenia się z innymi (to co nazywamy dobroczynnością). To nie tylko Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy ale i mnóstwo drobnych akcji.

Kilka dni temu pod olsztyńskim ratuszem zobaczyłem uliczną szafę na ubrania (za zdjęciu). Niecały miesiąc temu, gdy byłem w Płocku, widziałem podobną na ulicy Tumskiej. O takich akcjach słyszałem już wcześniej, „w internecie”. Gdzieś w szerokim świecie. Patrzyłem z zazdrością i inspiracją. Nie przypuszczałem, że tak szybko ten pomysł się zmaterializuje w naszych polskich warunkach. A przecież to tylko jedna z bardzo wielu różnych mniejszych czy większych społecznych akcji.

Umiejętność dzielenia się nie wynika z zamożności lecz z charakteru i sposobu patrzenia na świat. Wymaga także umiejętności zorganizowania się i działania w przestrzeni publicznej. Zatem dwie kompetencje systematycznie się rozwijają: umiejętność oddolnego, społecznego działania jak i gotowość do dzielenia się. Na zupełnie różne sposoby, czy to książkami (np. studencka akcja Warmiobook), czy jedzeniem, czy ubraniami.

Pomagamy sobie, pomagamy ludziom za granicą. Wyrastamy z mentalności parobka-chłopa pańszczyźnianego, który uważa, że jest biedny, skrzywdzony i jemu się pomoc należy. Niechętnie, a nawet wrogo, patrzy na wszelkie inicjatywy, mobilizujące go do dzielenia się z innymi. My Polacy coraz chętniej i mądrzej się dzielimy. Dojrzewamy społecznie, w powolnym procesie. W większej perspektywy lepiej to widać.

Dzielenie się ubogaca, czyli o tutoringu, bookcrossingu i metodzie projektu

Na wykładach o wszystkim można opowiedzieć, ubogacić ilustracjami, zdjęciami, schematami. Można polecić studentom odpowiednią lekturę. I łatwo wejść w rolę wszystko-wiedzącego mentora. A ile będzie z tego edukacyjnych efektów? Zdobywanie wiedzy rozumianej jako fakty i informacje, jest współcześnie bardzo łatwe. Najlepsze uniwersytety udostępniają bezpłatnie wykłady swoich najlepszych profesorów (on-line, wideo). Ale samo słuchanie nie wystarczy.

Można na wykładzie opowiadać o ochronie środowiska, o ekorozwoju, o zmianach stylu życia, o ekozofii. I opowiadam. Ale to chyba za mało. Czym innym jest wysłuchać informacji różnorakich, a czym innym jest samemu zauczestniczyć i przeżyć. Można poczytać o tutoringu. Ale można uczyć się przez działanie. Dlatego coraz częściej wykorzystuję metodę projektu na zajęciach. Ale nie z perspektywy mentora lecz współuczestnika. Zrobić coś razem to nawiązać do istoty uniwersytetu jako wspólnoty uczących i nauczanych. To także realizacja nauczeństwa, bycie jednoczesnej nauczycielem i uczniem.

Także i w tym roku ze studentami dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego prowadzę wykłady z ekologii i ochrony środowiska. W tym roku realizuję także ćwiczenia. I dzięki tej szczęśliwej okoliczności mam okazję wspólnie zrealizować projekt ze studentami. Bo opowiedzieć na wykładzie na czym polega projekt to coś innego niż wspólnie ze studentami taki projekt zaplanować i zrealizować.

We wspólnej dyskusji rodzą się pomysły i powolna realizacja. Każdy ma jakieś unikalne umiejętności. Doświadczenie studentów 40+ jest bezcenne. A i młodzi dołączają. Jesteśmy na początku drogi. I cieszymy się pierwszymi, wymiernymi rezultatami. 23844531_2025733111007122_4932595216587654527_n

I tak studenci wymyślili, żeby uruchomić kilka półek bookcrossingowych w piekarni (obok wlepka do książki, zaprojektowana przez Annę Wojszel). Stąd główne hasło „nie samym chlebem człowiek żyje”. Pełne nawiązanie do dziedzictwa. Potem pojawił się pomysł kolejnych miejsc, w małych miejscowościach. Gdy uruchomiliśmy fanpage i blog, to odezwały się osoby z różnych miejsc, chcąc dołączyć. Projekt się rozwija. Inauguracja pierwszych półek zaplanowana jest na 6. grudnia 2017, w Mikołajki. Symboliczne nawiązanie do obdarowywania się.

Uwalniamy książki i tworzymy nowe półki bookcrossingowe w dość nietypowych miejscach. Tam, gdzie ich jeszcze nie było. Na przykład w piekarniach i restauracjach. W miejscach na głębokiej prowincji i w miejscach, gdzie ludzie się spotykają. Książka zbliża a dzielenie się ubogaca. Dziedzictwo w szerokim sensie. Nie samych chlebem człowiek żyje czyli nie samą materialnością. Bo dziedzictwo ma wymiar materialny ale i niematerialny. Półek bookrossingowych jest już wiele. I warto o nich przypomnieć. Wiele lat temu, ze studentami biologii, uruchomiliśmy półkę bookcrossingową w czytelni wydziałowej. Potem czytelnię zlikwidowano, to i półka zniknęła. Obecnie nie ma na Wydziale Biologii i Biotechnologii półki z uwolnionymi książkami. Raz tylko robiliśmy akcję w czasie Nocy Biologów. Ale to była taka jednodniowa akcja. Być może teraz uda się ponownie zachęcić studentów biotechnologii i coś trwałego powstanie. Z naciskiem na nauki biologiczne i przyrodę.

Celem naszej akcji (zainicjowanej właśnie ze studentami dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego) jest zachęcenie do zmiany postaw konsumenckich, do dzielenie się nie tylko książkami. Książki są tylko symbolem. Chcemy także zachęcać do czytania a jednoczesne umożliwienia korzystania z książek tym, którzy nie mają do nich łatwego dostępu. Nie chodzi o to by były duże, centralne biblioteki ale by były blisko…. Blisko ludzi. A jeśli nie biblioteka to przynajmniej półka bookcrossingowa. Przeczytanych książek nie musimy wyrzucać do pieca ani na makulaturę. Stare książki możemy ożywić, podzielić się nimi z kimś innym i podzielić się wrażeniami z ich przeczytania.

Książki zbliżają ludzi w momencie czytania jak i w momencie dzielenia się nimi i dzielenia się wrażeniami z przeczytanych pozycji. Naszym celem jest ochrona środowiska – mniejsze zużycie surowców, w tym przypadku papieru. Chcemy wydłużyć czas użytkowania przedmiotów, na przykładzie książek. Chcemy dzielić się wiedzą i to podwójnie (fizycznie książkami a duchowo wiedzą i pomysłami).

Akcja dopiero się rozpoczyna, zainicjowana przez 7 osób…. Liczę, że będzie więcej, zarówno studentów jak i osób spoza uniwersytetu. Bo jeśli nasz uniwersytet ma być Warmińsko-Mazurski, to niech będzie mocno zakorzeniony w naszym regionie. W regionie i dla regionu. Dzielenie się ubogaca obie strony. A my chcemy zmieniać świat na lepsze małymi krokami i zaczynając od siebie samych. Możesz dołączyć (zajrzyj na bloga, tam znajdziesz niezbędne informacje: https://warmiobook.blogspot.com/

Dzielimy się książkami ale chodzi nam o coś więcej (i głębiej). Chcemy zmieniać postawy konsumenckie i postrzeganie świata. Zamiast kultury jednorazowości i szybkiej konsumpcji – trwałe i wielokrotnie wykorzystywane rzeczy (i idei). Ekonomia dzielenia się jest niezwykła, bo w wyniku dzielenia się obie strony coś zyskują. Tu prosta algebra nie wystarczy by opisać i zrozumieć tę rzeczywistość.

Naszym celem jest zmiana świadomości, stylu życia i codziennych nawyków. To taki przewrót kopernikański w myśleniu. Mikołaj Kopernik mieszkał na Warmii, nawiązanie więc do niego nie jest bezpodstawne. Poprzez akcję tworzenie nowych półek bookcrossingowych i uwalniania książek chcemy ułatwić dostrzeżenie problemów odpadów (konsumpcja towarów jednorazowych, rosnące wysypiska, śmieci zalęgające w lasach). Chcemy pokazać i zobaczyć jak prostymi działaniami można to zmieniać. Im więcej osób tym większy sukces akcji.

Co możesz zrobić, gdybyś chciał(a) dołączyć? Przeczytaj książkę. Uwolnij ją i przekaż dalej. Podziel się wrażeniami i zostaw swój ślad na naszym fanpejdżu. Zrób zdjęcie z książką i wyślij do nas, na facebookowy fanpage!

Niżej przykład z Kurzętnika, estetycznej półki bookcrossingowej w miejscu przyjaznym do spotkań. Takich miejsc jest już sporo, chcemy o nich opowiedzieć. I sprawić, by powstały nowe.

DSCN0689_1

Drugie dno (edukacyjne)

W dydaktyce chodzi nie tylko o wiedzę i umiejętności, ale i o kompetencje społeczne. W metodzie projektu uczymy się umiejętności rzeczywiście potrzebnych w życiu pozaszkolnym. Nie na zaliczenie ale naprawdę, na serio. I uczymy się „poza klasą”, w środowisku społecznym, takim jakie ono jest w rzeczywistości. A przede wszystkim uczymy się współpracy.

A czego ja się uczę? Tutoringu. Przez działanie a nie tylko uczestnictwo w szkoleniu. To doświadczania pozwala nam wiedzieć, czego jeszcze nie wiemy, co warto doczytać, dosłuchać i jeszcze przećwiczyć. Uczę się razem ze studentami. A każdy uczy się czegoś innego – tego, co akurat ma w deficycie i chce rozwinąć. Uczymy się od siebie w realnych sytuacjach, z potknięciami, radościami sukcesów. I tak przez całe życie. Bo kształcenie jest ustawiczne.

O zmieniających się bibliotekach i kapitale ludzkim, przykład z małego Luant w środkowej Francji

DSCN1316

Luant to duża wieś, wyglądająca jak małe miasteczko, w środkowej Francji. Mieszkańców około 1200. Byłem tam kilka razy w ciągu ostatnich kilku lat. Ostatni raz we wrześniu br. I pojawiło się tam coś nowego i urokliwego. Mała, wiejska biblioteka, bogato wyposażona nie tylko w księgozbiory. Przyjazne miejsce do spotkań i aktywności wszelakiej. Najbardziej zaskoczyło mnie to, że jest prowadzona na zasadzie wolontariatu.

Luant to mała miejscowość w wiejskim krajobrazie, z kościołem, merostwem, restauracją, budynkiem dawniej szkoły. Spokojna prowincja z emerytami. Ale leży blisko miasta Châteauroux. Zaczęli sprowadzać się tu młodzi ludzie. Wiadomo, mieszkania znacznie tańsze niż w pobliskim mieście, życie spokojniejsze. Ale brakowało miejsc do wspólnej aktywności. I tak powstała biblioteka. Kapitał ludzki jest skarbem, w każdym miejscu. Ożywia i upiększa każde miejsce.

Na Warmii i Mazurach mamy podobne, liczne przykłady. Nowi przybysze mogą wnosić wiele dobrego. Ożywczego. Warto z tego skorzystać. Chyba na całym świecie biblioteki zmieniają swój charakter. Przestają być tylko magazynem książek i wypożyczalnią. W znacznie większym stopniu stają się miejscem spotkań ludzi. I to nie tylko za pośrednictwem książek ale spotkań o bardzo różnym charakterze. Ostatnio byłem w Iławie, tamtejsza biblioteka robi niesamowicie ciekawe rzeczy. Ale to opowieść na inną okazję.

Na wsiach powstają półki bookcrossingowe. Swoiste wymiennikownie ale zintegrowane z placem do wspólnych spotkań, dyskusji czy zwykłego, ludzkiego pogadania o „starych Polakach” i konfiturach ze śliwek.

Studenci dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UWM w Olsztynie rozpoczynają akcję udostępniania książek w nietypowych miejscach. Jak podkreślają – nie samych chlebem człowiek żyje. Z wielką przyjemnością przyłączam się do tej akcji. O szczegółach napiszę za jakiś czas.

DSCN1326

Moim marzeniem jest pomalować wszystkie butelki świata (te niechciane)

moje_butelki_z_wernisazu

W piątek 13-tego października 2017 r. odbył się wernisaż wystawy Grupy A*R*T (czytaj więcej na ten temat). I ja też po raz siódmy wystawiłem swoje malowane butelki, zarówno te znalezione w krzakach czy jeziorze, jaki te niewyrzucone (choć niepotrzebne) oraz podarowane przez znajomych (nie wyrzucają tylko oddają, by pomalować i by poszły w świat całkiem potrzebne). Malowane w bioróżnorodność, rośliny i owady naszego regionu. Ginąca i niedoceniana różnorodność biologiczna, niszczona przez zaśmiecanie krajobrazu i dewastowanie przyrody rozpasaną konsumpcją we wszystkich wymiarach.

Na wystawie znalazły się butelki malowane na lipcowym plenerze w Reszlu (zobacz zdjęcia z Reszla oraz informacje o plenerze). Niektóre pomalowane w reszelskim cittaslow już tam pozostały. Oraz butelki pomalowane w czasie wrześniowej, Olsztyńskiej Wystawy Dalii. Wszystkie powstawały w czasie spotkań z ludźmi. W czasie rozmów, rozmyślań i wzajemnych inspiracji. Bo człowiek ma sens jedynie wśród ludzi. Nawet jeśli jest samotny czy rozmyśla lub tworzy na pustkowiu. I sztuka też (ma sens jedynie wśród ludzi). Grupowa arteterapia, gdy mamy okazję dostrzegać siebie w procesie tworzenia. Ważny jest proces a nie produkt (finalny).

Maluję już od wielu lat. Pomalowałem już chyba z tysiąc butelek, słoików i innych szklanych pojemników (nie licząc starych dachówek czy polnych kamieni). Wszystkie rozdałem i powędrowały w różne miejsca Polski, Europy i świata. I ciągle mam pełne kartony czekających na kontakt z pędzlem i ludzkimi rozmowami.

Moim marzeniem jest pomalować wszystkie butelki świata – te niechciane, wyrzucone, zaśmiecające, niepotrzebne. By przez malowanie przywrócić im sens, uwagę, by ten sens, piękno i użytkowość ktoś na powrót zobaczył. I nie wyrzucał, lasu nie zaśmiecał, jeziora nie dewastował, konsumował mniej. Mniej materialnie więcej duchowo. Niemożliwie? Za dużo? Może będzie ich mniej… tych niechcianych i wyrzuconych.

Nie ma rzeczy niepotrzebnych. I ludzi. Jest tylko nadmierna i powierzchowna konsumpcja rzeczy jednorazowych. Chciałbym im przywrócić długotrwałość i godne życie pełne sensu. Rzeczom i ludziom. Dużo tych niechcianych butelek (zapewne i ludzi). Wyrzuconych, za płot, za miedzę, za granicę, byle dalej z oczu. Odgrodzić się od tego „śmietnika” wysokim murem, kolczastym płotem…

Maluję, maluję a końca nie widać. Może ktoś pomoże je pomalować (i przywrócić sens)? Może razem, po wspólnej refleksji, odejdziemy od rozrzutnej kultury jednorazowości i przestaniemy dewastować zasoby Ziemi oraz estetykę krajobrazu, tego przyrodniczego i kulturowego? Może przestaniemy po prostu wyrzucać, a jednorazowość zastąpi długu cykl życiowy… opakowania. Piękno i trwałość przeciw tandecie i jednorazowości.

Żyj długo i z sensem. I pozwól żyć innym. Rzeczom i ludziom. W pośpiechu nie dostrzeżesz ani piękna ani sensu.

Czytaj też: Kup nowy odkurzacz, czyli prawo do naprawy

Kup nowy odkurzacz, czyli prawo do naprawy

cma_zmierzchnica A było to tak. Jakiś czas temu kupiliśmy odkurzacz. Bo stary się zepsuł. Nowy odkurzacz spisywał się znakomicie, firmy Elektrolux. Ale jak to w życiu bywa, zdarzają się nieoczekiwane wypadku. Zniszczyła się jedna z końcówek (szczotka). Szukaliśmy w sklepie – ale nie można było dokupić. No cóż, pozostała jeszcze druga – mniej wygodna do dywanów. Niedawno zepsuła się i druga końcówka. Pokleiliśmy taśmą, ale odkurzanie to istna mordęga. Znowu poszliśmy do kilku sklepów szukać brakującej końcówki. Ale Elektrolux już nie produkuje takich odkurzaczy (3 lata to już epoka), ponownie wrócił do okrągłego przekroju rury ssącej. Czyli nie można dokupić ani u producenta ani z innych modeli (bo nie pasuje). Pisać do serwisu i producenta? Potrwa długo i z niewiadomym rezultatem.

Uprzejmy pan w dużym sklepie poradził „trzeba kupić nowy odkurzacz”. Zepsuła się mała część a ja mam kupować nowy odkurzacz i produkować stertę śmieci? Gospodarka nastawiona na nieustanny rozwój wymusza kupowanie… rzeczy zbędnych. Bo na początku produkuje się rzeczy solidne. Ale jak już wszyscy kupią sobie odkurzacze, pralki, lodówki, telewizory, drukarki komputerowe? To wtedy sztucznie skraca się żywotność towarów by wymusić kolejne zakupy. Ba, producenci wstawiają różnorodne zabezpieczenia, uniemożliwiające samodzielną naprawę. Nawet w drogich traktorach (można kupić hakerski program i wtedy rolnik sam może naprawiać tam gdzie chce). W odpowiedzi na te działania, określone już terminem „spisek żarówkowy”, pojawił się ruch „prawo do naprawy”.

Nie ulegliśmy z żoną. Nie będziemy kupować nowego odkurzacza skoro zepsuła się tylko mała część. Trafiliśmy do zakładu naprawy sprzętu AGD na ul. Grunwaldzkiej (vis-a-vis mostu Jana). I tam nabyliśmy za kilkanaście złotych złączkę: z jednej strony pasuje do nietypowej i wycofanej z produkcji owalnej rury Elektroluxa, a z drugiej ma już standardowy kształt. Dokupiliśmy jeszcze dwie szczotki i po naprawie. Niczego zbędnego na śmieci nie wyrzucamy i nowego odkurzacza nie kupiliśmy. A w domu ponownie wygodnie można odkurzać.

Prawo do naprawy to ważna rzecz. Po pierwsze dotyczy zrównoważonego rozwoju i przeciwdziała zbędnej produkcji odpadów: oszczędza surowce i energię, nie produkuje zbędnych śmieci. Filozofia gospodarki opartej o nieustanny rozwój musi ulec zmianie. Inaczej ani klimat nie wytrzyma ani nie starczy nam zasobów Ziemi dla przyszłych pokoleń.

Całe szczęście, że istnieją takie małe, „starodawne” punkty naprawy i że znajdują się ludzie kreatywni, potrafiący systemowo obejść „spisek żarówkowy”.

Wracając do gospodarki. Świat się niesłychanie zmienił, trzeba wymyślić społeczeństwo i gospodarkę od nowa, zupełnie inaczej. To co było dobre jeszcze kilkadziesiąt lat temu, teraz staje się niewydolne i rodzi ogromne kryzysy. Zmienianie nie jest łatwe i nie stanie się szybko.

ps. Tekst ilustruje zdjęcie starej, niepotrzebnej butelki, pomalowanej w lipcowego czasie pleneru w Reszlu. Została w uroczej kawiarni. Wszystko można „naprawić” i przywrócić do użytku. Nie ma ludzi niepotrzebnych, nie ma rzeczy zbędnych, można w małym i dużym poszukać sensu i wartości. I nie przestraszy mnie hejt prawackiego anonima z Debatki, wielokrotnie szydzącego z mojego malowania butelek, dachówek i kamieni. Będę malował dale i o tym opowiadał. Malował z ludźmi w przestrzeni publicznej.

2 razy O czyli wszystkiemu winni są cykliści – przykład z Olsztyna i Oslo

Dwa razy O odczytać można jako dwa kółka (symbol roweru) lub/i jako dwie litery O – pierwsze litery Olsztyna i Oslo. Niedopowiedzenia rodzą różne skojarzenia, a to pobudza do twórczego myślenia. W sam razy by napisać o zrównoważonym transporcie w mieście.

W Olsztynie pracuje zespół „międzyresortowy” (czy jakoś tak), który debatuje nad tym, jak ożywić olsztyńską Starówkę. Porusza sprawy różne, ale chyba o najważniejszych zapomina (ewentualnie te dyskusje nie docierają do opinii publicznej). Na tym małym, a zabytkowym fragmencie miasta, lokale gastronomiczne (tudzież sklepy czy inne małe interesy) pojawiają się i znikają. Starówka to wizytówka turystyczna Olsztyna a nie tylko interes kilku drobnych przedsiębiorców. Nic dziwnego, że w ożywianie tego fragmentu miasta angażuje się i ratusz.

Olsztyńska Starówka jest mała, ograniczona do średniowiecznej lokacji. Olsztyn powstał jako małe miasteczko, takich jak wiele w tej części obecnej Polski.

Interes by się kręcił i w restauracjach i sklepach, gdyby ludzi przychodzących tu było więcej. Ale jak zmieścić ich na małej przestrzeni, gdy powierzchnię fizyczną zajmują parkujące i jeżdżące samochody? Skąd problem? Miasto się rozrosło i dodatkowo zmieniła funkcja średniowiecznego fragmentu miasta – nie ma tu już targowiska. Bo przez wieki funkcja handlowa przywabiała ludzi z okolicy. Poznikały i sklepy – za sprawą galerii handlowych. Nawet ratusz przeniesiono, więc i funkcja administracyjna także odpadła. Pozostała tylko funkcja turystyczna – ze względu na zabytki: gotycki ratusz, katedrę, zamek, odbudowaną starówkę na planie średniowiecznych ulic. No i funkcja kulturalna: dwa muzea, galerie artystyczne (też chyba dwie, w porywach trzy ale i one szybko upadają), wydarzenia plenerowe. Teoretycznie sporo ludzi się przewija… a jednak za mało by utrzymać powstające lokale.

Na co dzień zapominamy, że turystyka to największy biznes na świecie. A w wieku XXI usługi kulturalne stanowią coraz bardziej ważny fragment życia ludzkiego i … społecznego. Mamy czasy… kryzysu czasu wolnego. Za nas pracują komputery i roboty a my nie wiemy, co zrobić z wolnym czasem. Dlatego rozwija się edukacja, kultura i usługi. Oczywiście jeśli jest do tego przestrzeń.

Nie da się zmieścić więcej ludzi… jeśli przestrzeń zajmują samochody. To zwykłe prawa fizyki.

Lodz Dobrze ilustruje to eksperyment z Łodzi, opatrzony powyższym zdjęciem (eksperyment po wielokroć powtarzany w wielu miastach). Ile miejsca na drodze zajmuje odpowiednio: 40 samochodów, 45 rowerzystów i jeden autobus, mogący pomieścić wszystkich prowadzących auta i rowery? Widać gołym okiem, że najwięcej miejsca zabierają samochody. To dla turystycznego miasta przestrzeń stracona. Łódzki eksperyment miał dowieść, że poruszanie się rowerem lub komunikacją miejską może wpłynąć na zmniejszenie korków w mieście.

Wróćmy do olsztyńskiej Starówki. Po pierwsze samochody zajmują fizycznie przestrzeń (funkcja parkingu i ciągu transportowego) – bo nie można przejść ani postawić ogródka letniego, nie można w tym miejscu zrobić imprezy kulturalnej. Parking na starówce czy pod gotycką katedrą to marnotrawstwo przestrzeni i rozwojowa głupota. Zaparkować można kilkaset metrów dalej… a kościoła i zamku nie da się przenieść. Nie da się także wybudować nowej starówki w innym miejscu. W części te funkcje przejmują nowe centra handlowe, ale tylko w małej części. To, co najważniejsze (zabytki i kultura), jest teraz zawłaszczane przez egoizm i brak wyobraźni małej grupy osób. Dlaczego zawłaszczają unikalne miejsce kosztem potrzeb innych?

Po drugie ze względu na samochody jeżdżące na starówce jest niebezpiecznie. Ilustruje to górne zdjęcie: barierka przy wyjściu z placówki kulturalnej (Stary Spichlerz, Miejskiego Ośrodka Kultury) pojawiła się niedawno. Tuż pod drzwiami przejeżdża bardzo dużo samochodów. Ja sam kilka dni temu, wychodząc z lokalu, znajdującym się przy ul. Okopowej, wszedłem wprost pod koła jadącego samochodu. Na szczęście jechał wolno. Takich miejsc konfliktowych i niebezpiecznych jest co najmniej kilka. Inny przykład, wybrałem się na znakomity koncert w amfiteatrze. Było trudno przejść nie tylko chodnikiem ale i ulicą, bo nie tylko ciągnący sznur samochodów ale i zaparkowane na chodnikach auta. W większości z łamaniem przepisów… ale kto by tam zwracał na to uwagę… Dodatkowo poniszczone nowe chodniki z płyt granitowych. Przecież tych zniszczeń nie dokonały panie w szpilkach (duża siła nacisku na małej powierzchni obcasa).

Ilekroć zachodzę na olsztyńską Starówkę w sezonie wakacyjnym to widzę nieustający strumień jadących samochodów, bo szukają miejsca do zaparkowania. I przejeżdżają tylko. Sami nie korzystają (praktycznie są tylko przejazdem) i innym miejsce zajmują. Ile miejsca wyłączonego z ruchu? Jedna ulica (cało rocznie a w sezonie dodatkowo druga), jeden plac – z Targiem Rybnym to dwa, malutkie. Kilka miejsc wyjątkowo niebezpiecznych dla turystów. I zniechęcających do kolejnych odwiedzin.

Zamiast ogródka letniego stoi samochód. Nowa, włoska restauracja i cukiernia przy ul. Okopowej. Zwabiły mnie do zajrzenia wystawione na chodnik stoliki. Znak, że w środku jest sympatycznie. Niczym na krakowskim Kazimierzu. Ale kto będzie chciał pić kawę czy jeść ciastko, gdy 10-20 cm obok niego przejeżdżają stale samochody? Chyba, że jest to akurat zlot starych pojazdów. Ale takie coś to tylko raz w roku.

Praw fizyki się nie zmieni. Gdy odbywa się jakaś większa impreza kulturalna, to straż miejska lub policja musi blokować przejazd. By zrobić ludziom miejsce. Jeśli ma się odbywać jakaś uliczna parada (np. przy okazji Olsztyńskich Dni Folkloru), to wcześniej policja musi pousuwać parkujące samochody. Inaczej korowód nie przejdzie lub nie będzie miejsca dla widzów, którzy by to chcieli zobaczyć. Skoro w czasie większych imprez usuwa się samochody by zrobić miejsce dla ludzi… to może zrobić tak cało rocznie? Przecież wokół olsztyńskiej starówki są parkingi. Wystarczy przejść tylko 100-300 metrów…. Zostawmy wjazd na Starówkę tylko samochodom dostawczym i ratunkowym. Tak jak to jest w wielu miastach. Inaczej Starówka dalej będzie zamierać.

Potrzeby kulturalne olsztyniacy i turyści zrealizują gdzie indziej. Na przykład w Parku Centralnym. Skąd się bierze ten egoizm i zawłaszczanie wspólnej przestrzeni publicznej tylko dla siebie? Najdziwniejsze, że również za samochodami na Starówce są… restauratorzy (niektórzy). Odporni na wiedzę i przykłady z całego świata. Potrzebna jest na pewno wiedza… a ta bierze się z edukacji. Szkolna nie wystarczy, potrzebna pozaformalna i ustawiczna. Czyli poza murami szkoły (a nie miasta). Na przykład w mediach publicznych. Brak zrozumienia zarówno praw fizyki jak i funkcjonowania społeczności miejskiej czy ekosystemu miejskiego. Brak zrozumienia… samego człowieka.

Pora na drugie kółko lub O. Przykład z Oslo, by pokazać, że jest to możliwe, zaczerpnięty z artykułu Ewy Szekalskiej pt. Gdy kierowca staje się gościem w mieście… Oslo zwyciężyło w konkursie na Zieloną Stolicę Europy. Za ambitnymi celami redukcyjnymi idą tu takie kroki, jak planowany od 2019 r. niemal całkowity zakaz wjazdu prywatnych samochodów do centrum. Dodajmy, że centrum norweskiej stolicy jest duuuużo większe niż maleńka olsztyńska Starówka…. w 2019 roku w Oslo powierzchnia 1,7 km kw. będzie niemal całkowicie uwolniona od pojazdów osobowych (jakiż ułamek tej przestrzeni stanowi olsztyńska Starówka). Do tej pory transport przyczynia się w Oslo aż w 61 proc. do emisji CO2, z czego 39 proc. pochodzi z samochodów prywatnych. Ambicje norweskiej stolicy idą dalej, do 2050 r. miasto ma stać się neutralne węglowo (bilans emisji dwutlenków węgla ma wyjść na zero). Już w latach 2015-16 ponad 30 proc. wszystkich nowych samochodów sprzedanych w Oslo było autami elektrycznymi lub hybrydowymi. Norweskie miasto nie zadowala się obecnością 35 tys. elektrycznych aut i autobusami, w jednej trzeciej o napędzie alternatywnym. W Oslo ograniczenia dla kierowców będą wprowadzane stopniowo. W 2017 r. mają zostać zlikwidowane prawie wszystkie uliczne miejsca parkingowe w centralnej strefie (a jest ich prawie 600). Nie będzie możliwe przejechanie samochodem przez centrum, choć mieszkańcy będą mogli dostać się do swoich domów.

Samorządowi norweskiej stolicy chodzi o to, by jak największa część Oslo służyła różnorodnym aktywnościom i potrzebom innym niż transport – przestrzeń zostanie uwolniona pod działalność związaną z kulturą, sztuką, pod stojaki rowerowe i place zabaw oraz ogródki restauracyjne. W stolicy Warmii i Mazur, zarówno mieszkańcom jak i turystom przydałoby się odrobina ruchu (przejście kilkaset metrów od zaparkowanego samochodu). Tym bardziej, że współcześni Polacy chorują od braku ruchu i otyłości. Zatem ograniczenie ruchu samochodowego na maleńkiej, olsztyńskiej Starówce przysłuży się zdrowiu (ruch i mniej zanieczyszczeń), zaspokajaniu potrzemy kulturowych jak i rozwojowi ekonomicznemu… miasta ogrodu – bo takim się lansuje Olsztyn.

Bajki w zielonych sukienkach, w sam raz na Dzień Ziemi

Dobre bajki są mądre w swej treści. Fabuła jest tylko przykrywką dla prawd ogólnych. Są bajki dla dzieci i są bajki dla dorosłych. Czasem dla jednych i drugich ale każdy dostrzega nieco inne treści. Dzieci skupiają się na fabule, dorośli na prawdach ogólnych. Bo patrzą przez pryzmat doświadczenia i już posiadanej wiedzy. Kiedyś były bajki o smokach, księżniczkach, rycerzach, miłości i przygodzie.

Zmieniło się nasze otoczenie i na Dzień Ziemi, przypadający 22 kwietnia, szczególnie gorąco polecam „Bajki w zielonych sukienkach” autorstwa Anny Mikity. O czym są te bajki? O oszczędzaniu, odpowiedzialności, o współczesnych problemach ludzi i zdewastowanego środowiska. O świecie widzianym oczyma dziecka ale ważnym dla dorosłych. Patrząc na skalę bezmyślnej wycinki drzew, ton nieposegregowanych odpadów, zaśmieconych jezior i lasów, o bioróżnorodności w mieście i poza miastem, takie bajki są nie tylko aktualne ale i niezwykle potrzebne. Do niedawna jeszcze bajki Anny Mikity były w zestawie lektur szkolnych. W nowych propozycjach już nie ma….

Przeczytałem „Bajki” z dużą przyjemnością. Zawierają aktualne problemy „ekologii” (stąd te tytułowe zielone sukienki). Czyli tego, czego ewidentnie w naszych społeczeństwie obecnie bardzo brakuje. Wadą książeczki, wydanej przez MAC w 2016 r., są trochę za małe litery (jak dla dzieci) i miejscami tło utrudnia czytanie niewprawnemu oku. Ale ta wada jest zaletą, bo mobilizuje dorosłych by czytali dzieciom bajki. Ważne ze społecznego punktu widzenia. A także sami dorośli przypomną sobie treści, o których na co dzień zapominamy.

Na olsztyński Dzień Ziemi zapraszam do księgarni, na Bookfest 2017. W godzinach 16.00-18.00 spotkać będzie można Autorkę „Bajek w zielonych sukienkach” i przy okazji pomalować kamienie. I ja się dołożę ze swoimi opowieściami o przyrodzie w mieście.

Na fotografii wyżej jest jeden z takich malowanych kamieni. Leży na skwerze przy ul. Starej Warszawskiej. Pomalowałem go w ubiegłym roku. Jak widać służy zabawie i edukacji

program_BF

Marzą mi się osiedlowe kompostowniki

kompost2

Ostatnio codziennie rano, tuż po szóstej, pani sprzątająca warczy wentylatorem. Bardzo głośnym. Zgarnia liście. A w zasadzie zdmuchuje. Spółdzielnia pomyślała o nowoczesności, ale wątpliwa to nowoczesność. Zatruwa hałasem jak i szkodzi przyrodzie (brak martwej materii organicznej na trawnikach, erozja gleby, zużycie paliw kopalnych, zanieczyszczanie powietrza spalinami itd.). Zdmuchuje dmuchawą liście, a potem grabi na kupki i ktoś kiedyś wywiezie. Spory wysiłek, wydatek energetyczny jak i uciążliwe dla mieszkańców (hałas). A dodatkowo nieprzyjazne dla miejskiej bioróżnorodności.

Miasto jest ekosystemem, jest więc produkcja pierwotna i odpady organiczne. Martwa materia organiczna ma swoich konsumentów, a w wyniku ich działalności materia wraca do biologicznego obiegu. Nie warto tego procesy zakłócać źle pojętą estetyką.

Olsztyn tak jak i wiele innych polskich miast boryka się z nadmiarem śmieci (odpadów). Recykling realizowany jest w małym stopniu, wokół śmietników jest nieustający bałagan. Niezbyt miły widok. O ile jeszcze można liczyć że szkło, papier i plastik w końcu będą recyklingowane (mieszkańcy się nauczą), to co zrobić z biomasą? Przez moment były pojemniki do biomasy, ale szybko zniknęły (chyba źle były wykorzystywane przez mieszkańców).

Drugim problemem jest brak przestrzeni dla aktywności mieszkańców na osiedlach. A można te dwa problemy rozwiązać i połączyć w formie osiedlowych kompostowników. Mała, estetyczna architektura (w wielu miejscach Europy i Polski już widziałem takie). Te kompostowniki mogą być umieszczone w różnych punktach, a w sąsiedztwie ławeczka. Niekoniecznie przy tradycyjnych śmietnikach. Niewielka budowla o funkcjach edukacyjnych. Bo przecież ścianki konstrukcji można wykorzystać jako element edukacyjny: niewielkie plansze z tekstem, zdjęciami (grafikami edukacyjnymi) i QR Kodami, odsyłającymi do znacznie bogatszych treści. Internet mobilny jest powszechny, więc można przyjść, poczytać i wykorzystać swoją komórkę (telefon) by dowiedzieć się więcej. A także usiąść na ławeczce i obserwować przyrodę. A jeśli będą w kompostowniku prześwity, to będzie widać wszystkie procesy zachodzące w glebie, w tym związane z dekompozycja biomasy. Można oczywiście na ściankach umieścić także hotele dla owadów zapylających. Kilka funkcji w jednej konstrukcji.

Cykl produkcji kompostu to od 3 miesięcy do roku lub ciut dłużej. Oczywiście o ile jest prawidłowo prowadzony. Ale przecież służby porządkowe, zamiast tylko warczeć dmuchawą, mogą wykonywać i takie prace: nadzór merytoryczny nad kompostownikiem. Fakt, wymaga to wiedzy. Ale czy brakuje nam ludzi wykształconych? Lub czy nie jesteśmy wstanie szybko przeszkolić dowolnych pracowników? Mamy takie możliwości, potrzeba tylko wyobraźni. Żyjemy w epoce gospodarki opartej na wiedzy i powszechnym, wyższym wykształceniu. Najwyższy czas z tego korzystać.

Co do środka? Na pewno resztki organiczne z domów. Mniej trafi na komunalne wysypisko, więc z punktu widzenia miasta jak najbardziej przydana aktywność. Ponadto trawa ze koszonych trawników. I oczywiście liście grabione jesienią. To także obniżka kosztów utrzymania zieleni (nie trzeba wywozić i płacić za utrzymanie wysypiska, które i tak zbyt szybko się wypełnia). Zatem inwestycja w tę małą architekturę i ewentualne szkolenie kadr zwróci się mniejszymi kosztami utylizacji odpadów.

A co z wytworzoną próchnicą? Można wykorzystać do nawożenia trawników i miejskiej zieleni. Znowu zysk finansowy. I zysk ekologiczny. Bo więcej próchnicy w glebie to większe zatrzymywanie wody.

W ramach działań edukacyjnych (informacje na ścianach kompostownika oraz internet mobilny) można popularyzować karmniki dla dżdżownic (jeszcze mniejsze obiekty), domki dla jeży i estetyczne karmniki dla ptaków (nie będzie chleba na chodniku) oraz wyżej wspomniane hotele dla owadów. Jeśli zadbamy o dżdżownice to będzie pokarm dla wielu ptaków żyjących w mieście. Ptaków, które lubimy oglądać i słuchać. Ułatwi to kontakt z przyrodą i skanalizuje aktywność wielu mieszkańców. Wolontariat miejski i „partyzantka” ogrodnicza w jednym. I tak dochodzimy do elementu integracji osiedlowej. Nie tylko wspólne użytkowanie kompostownika ale okazja do prac społecznych i pielęgnacji zieleni (a w zasadzie bioróżnorodności) osiedlowej).

Marzy mi się osiedlowy kompostownik. To sposób na zwiększenie recyklingu odpadów, poprawę warunków funkcjonowania przyrody w mieście jak i sposób na aktywizacje i integrację społeczności lokalnej (osiedlowej). Owszem, realizacja wymaga logistyki i wiedzy. Wymaga nie tylko zatrudniania zwykłych cieci do grabienia liści ale dobrze przygotowanych kadr. To wszystko mamy. Wystarczyłoby tylko w wieku XXI wykorzystać istniejący potencjał kapitału ludzkiego.

Marzą mi się osiedlowe kompostowniki… Czasem marzenia się spełniają…

Żółw czerwonolicy w Drwęcy czyli do czego jest potrzebna wiedza przyrodnicza

Nawet humaniści i artyści powinni mieć podstawową wiedzę przyrodniczą. Mam na myśli zarówno wiedzę techniczną, informatyczną jaki biologiczną. O negatywnych skutkach takiej ignorancji przyrodniczej pisałem już kilkukrotnie, np. na przykładzie chrząszcza ze Szczebrzeszyna (czytaj: Bubel ze Szczebrzeszyna czyli wiedza przyrodnicza potrzebna jest nawet artyście). Wiedza (nie tylko przyrodnicza) potrzebna jest po to, żeby rozumieć to co się widzi. Wiedzieć skąd się bierze dane zjawisko i z czym się wiąże oraz jakie podejmować działania.

czerwonolicy_drweca Za przykład niech posłuży załączone zdjęcie, przedstawiające żółwia wodnego. Teoretycznie u nas występują. Każdy słyszał o żółwiu błotnym, naszym rodzimym gatunku i że jest chroniony bo zagrożony wyginięciem. Załączone zdjęcie zrobiono w czasie spływu kajakowego. Autorka miała podstawową wiedzę przyrodniczą dlatego zamiesiła zdjęcie z zapytaniem „Czy to jest żółw błotny? Wygląda nieco inaczej i nie jestem pewna. Zdjęcie zrobiłam jak płynęłam kajakiem na Drwęcy”. Wątpliwość uzasadniona bo to akurat żółw czerwonolicy. Całkiem nie nasz. Skąd się wziął w rzece Drwęcy i co z tej obserwacji wynika?

W Polsce i Europie gatunek ten nie występował w dzikiej przyrodzie. Jego naturalnym obszarem występowania jest Ameryka Północna i Ameryka Środkowa po północny zachód Ameryki Południowej. W Polsce od dawna hodowany jest jako zwierzę akwariowe (domowe). Ale żółwie żyją długo i czasem się znudzą domowemu hodowcy. A ten z litości i w dobrej wierze… wypuszcza do środowiska. Niech sobie żyje.

Luki w wiedzy przyrodniczej skutkują obecnością gatunków inwazyjnych (obcych). Co złego z faktu wypuszczenia gatunku na wolność? Gdyby ktoś wypuścił w Ameryce, nie byłoby problemu. Ale ten żółw czerwonolicy ze względu na zdolności aklimatyzacyjne staje się, gatunkiem inwazyjnym, który może stanowić konkurencję dla rodzimego żółwia błotnego (Emys orbicularis).Niby humanitarne działania przynoszą skutki negatywne dla naszej przyrody. Dobrymi intencjami piekło jest wybrukowane – jeśli towarzyszy temu ignorancja. Bo w skali globalnej może ubyć jednego gatunku. W ekosystemie żółw czerwony będzie pełnił taką sama rolę jak nasz żółw błotny ale w skali globalnej zmniejszy się różnorodność biologiczna.

Innym przykładem może być pijawka lekarska (Hirudo medicinalis). Nasz rodzimy gatunek od stuleci wykorzystywany w medycynie ludowej. Na skutek eksploatacji wyginął w niektórych miejscach a w innych został wprowadzony przez człowieka (stanowiska antropogeniczne). Niemniej nasza pijawka lekarska ze względu na zagrożenie została objęta ochroną (od 1995 roku). W Czerwonej Księdze IUCN została wpisana w kategorii NT. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt została zaliczona do kategorii VU (gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie). Ale moda na hydroterapię wróciła. Gatunek chroniony nie może być wykorzystywany w handlu zatem wykorzystywana przez hirodoterapeutów jest Hirudo orientalis. Teoretycznie hirudoterapeuci powinni wszystkie pijawki po wykorzystaniu zabijać. Chyba się tak nie dzieje bo w warunkach naturalnych w Polsce znajduje się już w przyrodzie Hirudo orientalis. W rezultacie nasza pijawka lekarska też jest zagrożona jeszcze bardziej. Pojawia się konkurent.

Znajomość zasad ekosystemowych w życiu codziennym jest tak samo ważna jak umiejętność obsługi komputera. Brak wiedzy może przynosić szkody nie tylko indywidualne ale i w skali regionalnej czy globalnej.

Fot. Elżbieta Gordon‎ (źródło grupa Przyrodnicy, Facebook)